Onbegrensde creativiteit

Dat de Red Hot Chili Peppers na 42 jaar nog steeds een stadionact zijn en optreden tijdens de sluitingsceremonie van de Olympische Spelen, is niets minder dan een klein wonder. Door schade en schande, door open te staan voor veranderingen en niet in grenzen te denken, heeft de band zich tijdens die vier decennia bijna onherkenbaar geëvolueerd.

Mother’s milk

Wat is dit nu weer? Vol ongeloof luisteren we vlak voor de les begint naar een cassettebandje dat Noah afspeelt op de stereo die eigenlijk bedoeld is om ons op een beschaafde manier Engels bij te brengen. In plaats daarvan vliegen de pussies, titties, clits and fucks ons om onze 14-jarige oren. Mother’s Milk heet het album. Zulke muziek hebben we nog nooit gehoord. De voorman rapt, dat is niets nieuws, maar hij doet dat op een orkaan van geluid dat gecreëerd wordt door een echte band. De woeste drummer, de slappende bassist en gierende gitarist spelen in een tempo alsof hun leven ervan afhangt. En het swingt als een tierelier. Wie zijn deze gasten?

Een poosje later krijgen we er beeld bij. We zien vier knakkers bijna naakt rondspringen. Slechts hun geslachtsdeel wordt bedekt door een sok. Dit is precies de band die ons tienerjongens aanspreekt. Knettergek, voor de duvel niet bang maken ze muziek die in niets lijkt op de bedaarde popmuziek waar onze ouders naar luisteren. Van de een op de andere dag zijn we fan.

Under the bridge
Alles is continu in wording. In de eeuwige storm van verandering bestaat geen stilstand. De mens is iedere minuut anders.

Goethe – Der Atem die Welt, Stefan Bollman, p.17 (vertaling JS)

Zie het universum als een eeuwige creatieve ontwikkeling. Bomen bloeien. Cellen repliceren. Rivieren vormen zijrivieren. De wereld pulseert productieve energie, en alles wat bestaat op deze planeet wordt voortgebracht door die energie.

Rick Rubin, The Creative Act: A way of Being – Rick Rubin is producer van onder andere The Red Hot Chili Peppers.

De daaropvolgende jaren draaien we hun muziek grijs en proberen we alle informatie te bemachtigen die we maar kunnen vinden over de band, wat eind jaren ’80/begin jaren ’90 nog niet zo gemakkelijk is. We komen erachter dat ze voor Mother’s Milk al drie albums hebben gemaakt, maar dan in een andere bezetting. Gitaris Hillel Slovack is na het derde album overleden aan een overdosis heroïne, drummer Jack Irons is daarop uit de band gestapt. Ze zijn vervangen door het 17-jarige wonderkind John Frusciante en drummer Chad Smith, ‘who eats drums for breakfast.’

In 1991 komt een nieuw album uit: Blood Sugar Sex Magik, dat voor een splijtzwam zal zorgen, zowel in ons vriendengroepje als onder de dan nog relatief bescheiden schare fans wereldwijd. De reden? Er staan twee ballads op! Waarvan er eentje nog een wereldhit wordt ook. Dat is niet de bedoeling, dat is niet ‘alternatief’! In onze wereld bestaan maar twee soorten muziek: populair en alternatief. Populair is voor de massa, alternatief is voor ons, de fijnproevers. Het is het lot van iedere band die doorbreekt: een deel van hun oude fans spreekt van een kniebuiging richting commercie, van zielen die aan de duivel worden verkocht.

Maar verdorie, het is wel een lekker nummer. En de rest van het album swingt weer als vanouds. Het zal een voorbode blijken te zijn voor wat ons de komende decennia staat te wachten: de Peppers vinden zichzelf telkens opnieuw uit.

En bovendien: alles verandert continu. Stil blijven staan is daarom tegennatuurlijk. Niets treurigers dan muzikanten die volledig teren op hits van twintig jaar geleden en zichzelf nooit vernieuwen of mensen die nog steeds dezelfde meningen verkondigen als dertig jaar geleden.

Everyone knows anything goes
We are the lotus kids
Better take note of this
For the story

(Red Hot Chili Peppers – Midnight)
Lotus bloemen groeien in troebele wateren, net zoals Flea en Kiedis zelf, die beiden uit gebroken gezinnen komen en een groot deel van hun tienerjaren op straat doorbrachten.

De drie gedaanten van Frusciante
Van de vier Peppers is Frusciante zonder enige twijfel het meest veranderd. Chad Smith is nog steeds het joviale oermens dat voor een concert gerust een paar biertjes wegtikt zonder daar anders van te worden. Flea beweegt nog steeds als een waanzinnige over het podium, maar is als mens van een arrogante puber veranderd in een voorbeeld voor iedereen, een lieve man die het kind in zichzelf heeft bewaard, zoals onder andere blijkt uit dit filmpje (met het briljante comment ‘If you don’t know him Flea is the tallest and bigger boy of the choir’).

Kiedis heeft zijn teksten over titties en pussies ingeruild voor teksten over liefde en spiritualiteit. Dat is echter niets vergeleken met de metamorfose die Frusciante heeft ondergaan; hij lijkt wel tot twee keer toe gereïncarneerd te zijn in hetzelfde leven: van geniaal straatschoffie tot op het randje van het leven balancerende junk en van daaruit weer tot een soort boeddha/filosoof.

Het is aan Bram van Splunteren, die een prachtige docu maakte, en aan de woorden van Frusciante zelf te danken dat we die veranderingen op de voet kunnen volgen. In dit fragment zien we de jonge brutale Frusciante op een boot in Amsterdam met Anthony Kiedis. Tijdens Mother’s Milk is hij nog een imitator van Hillel Slovack; hij speelt zoals Slovack en beweegt op het podium zoals Slovack. Op Blood Sugar Sex Magik vindt hij zijn eigen stem en draagt hij steeds meer bij aan de composities.

De wereld lijkt aan zijn voeten te liggen. Maar dat is schijn. Al tijdens de opnames van BSSM begint Frusciante zich steeds ongelukkiger te voelen. Wat begon als een sprookje, gitarist worden in zijn favoriete band, lijkt in een nachtmerrie te eindigen. Vóór de Peppers had hij nog nooit in een band gespeeld, zelfs niet in een garagebandje, nu is hij ineens lid van een band die wereldwijd doorbreekt. Frusciante kan niet met de roem omgaan. Zoals op de boot al doorschemert, gaat het Frusciante in de eerste plaats om de muziek. Als hij thuis is doet hij niets anders dan urenlang gitaar spelen, die roem kan hem gestolen worden.

Ondertussen raakt hij net zoals Slovack en Kiedis verslaafd aan heroïne en stapt hij uit de band. In een podcast met Rick Rubin vertelt hij hierover. Frusciante raakte steeds meer het contact met de muziek kwijt, muziek die hij overigens op een heel bijzondere manier ervaart, namelijk als een vorm van synesthesie. Hij hoort de muziek niet alleen, hij ziet de muziek, in kleuren bijvoorbeeld. Dat gevoel dreigt hij kwijt te raken, vandaar zijn toenadering tot heroïne. Als Mozes niet naar de berg komt, dan moet de berg maar naar Mozes komen. Het hulpmiddel laat de muziek terugkeren.

Je zou het de vloek van de romanticus kunnen noemen, van de kunstenaar die alles voor de kunst over heeft, zelfs als hij daarvoor een pact met de duivel moet sluiten – in dit geval de heroïne. Drank en drugs gaan al eeuwenlang hand in hand samen met creativiteit, maar je betaalt er wel een hoge prijs voor als je niet oppast. Frusciantes verhaal heeft dan ook wel wat weg van het Faust thema: in ruil voor onbegrensde mogelijkheden op korte termijn raak je uiteindelijk je ziel kwijt.

De Faust thematiek is op vele verschillende manieren uitgewerkt, waarvan misschien het bekendst de bewerkingen van Goethe en Thomas Mann zijn. Beide versies vertonen parallellen met het levensverhaal van Frusciante: in Goethes verhaal zoekt Faust zijn heil in eerste instantie in de drank om hem in hogere sferen te brengen, in Manns verhaal staat ook een muzikant centraal: Adrian Leverkühn. Deze Leverkühn heeft een enorm talent, maar loopt tegen de grenzen van dat talent aan; hij beseft dat hij in wezen niets werkelijk origineels voortbrengt. De duivel biedt hem de volgende deal aan: in ruil voor een veel dieper begrip van muziek moet Leverkühn zich voor altijd onthouden van de vleselijke liefde. Leverkühn houdt zich niet aan de deal, en dat breekt hem op het einde van het verhaal op een verschrikkelijke manier op.

De heroïnetruc mag er dan voor even voor gezorgd hebben dat Frusciante de engelen weer even zag en hoorde zingen, stapje voor stapje sloopt de drug hem, tot er nog weinig van hem over is. Weer is het Van Splunteren die de decadentie van Frusciante vastlegt. Het zijn verschrikkelijke beelden waar ik nog steeds nauwelijks naar kan kijken.

Frusciante steekt per ongeluk zijn huis in brand en laat zijn laatste restje geld in een taxi liggen. Dieper kan hij niet zinken. En precies op die bodem herrijst hij uit zijn as, With a little help from his friends, want niemand kan het in dit leven alleen. Flea speelt een belangrijke rol in zijn herstel, evenals Bob Forrest, voorheen de zanger van Thelonious Monster. Die ken je misschien nog wel van dit optreden, diens Werdegang werd destijds live op tv uitgezonden. Ik dacht dat hij allang de pijp uit was, maar niets is minder waar: tegenwoordig is hij een van Amerika’s meest vooraanstaande drugsconsulenten. Een absolute held. En dan is er nog deze heldin: Gloria Scott.

Scott hielp ook Anthony Kiedis met afkicken. Als eerbetoon hebben de Peppers na haar overlijden het nummer Venice Queen uitgebracht, een van de vele nummers met een totaal onverwachte overgang in het midden die toch organisch aandoet (bij de Peppers krijg je vaak twee nummers voor de prijs van één).

And now it’s time for you to go
You taught me most of what I know
Where would I be without you, Glo?
G-L-O-R-I-A
Is love, my friend
My friend, my friend

I see you standing by the sea
The waves you made will always be
Your kiss goodbye before you leave
G-L-O-R-I-A
Is love, my friend
My friend, my friend

De wederopstanding
Frusciante kickt in één keer af en ruilt de heroïne in voor yoga en meditatie. Na een hoop plastische chirurgie keert hij terug in de band. En dan breken de hoogtijdagen aan. Het ene na het andere succesalbum ziet het daglicht, met Frusciante als belangrijkste componist. Ook is zijn stem steeds vaker te horen.

Nu beginnen de Peppers pas echt te veranderen. Ze ontdekken de kracht van het principe less is more. Waar ze voorheen zoveel mogelijk noten per seconde produceerden, geven ze elkaar nu de ruimte en voegen de kracht van stilte aan hun arsenaal toe. Hun muziek wordt steeds melodieuzer en Kiedis en Frusciante beginnen zelfs harmonieën te ontwikkelen die volgens sommige critici aan de Beach Boys doen denken – vooral op het album By the Way. Op het nummer Dosed neemt Frusciante in het refrein de eerste zangpartij over, symbolisch voor de ontwikkeling van de Peppers. In hun vroeger jaren was het ondenkbaar dat het grote ego van Kiedis zich uit de spotlights liet verwijderen, al was het maar voor even.

Nederigheid. Een woord dat bij uitstek op de herboren Peppers van toepassing is. Flea richt een non profit muziekschool op als dank voor wat de muziek hem gegeven heeft. En hoewel hij unaniem gezien wordt als een van de beste bassisten ooit, begrijpt hij dat hij nooit uitgeleerd is en begint aan een klassieke studie piano, wat ook weer zijn invloed heeft op de muziek van de Peppers. Kiedis volgt tot op de dag van vandaag zanglessen. Ze mogen dan grootheden zijn, ten opzichte van moeder muziek zijn ze slechts nederige beoefenaars.

En Frusciante? De man die in talloze pools gekozen wordt als beste gitarist van de afgelopen decennia, moet nog steeds helemaal niets van verering weten. Zijn ideeën lijken verdacht veel op die van de oude romantici uit Jena.

I don’t believe a musical idea starts in your brain…I believe it’s nature expressing itself, the same way when a flower groes out of the ground or a tree that groes out of the ground….The tree is the visible thing that appears to our senses.

Dit is wat Goethe bedoelde toen hij in het laatste vers van Faust schreef: ‘Al het vergankelijke is slechts een gelijkenis.’ De bloemen en de bomen zijn vergankelijk, maar de onderliggende natuurkracht is eeuwig.

We are able to make contact with the creative force of the universe or the source or God or whatever you want to call it.

Novalis – Bron: Waar gaan we dan heen? Aart Woutersen.

The idea of someone considering himself responsible for a piece of music is ridiculous.

The frequency spectrum from low to high is here as part of fysical reality, whether or not we exist, as a mathematical possibility. We are only acting in on the laws of nature.

What someone creates has to do with a very complex structure of mind, soul and nervous system.

En deze twee laatste zinnen passen perfect in de discussie die de romantici uit Jena al voerden.

Unlimited Love
Dan verlaat Frusciante voor de tweede keer de Peppers, dit keer in goede harmonie. Hij wijdt zich aan een solocarrière waarin zowat alle muziekstijlen zijn terug te vinden, van klassiek tot techno. Tegelijk met zijn vertrek verlies ik de Peppers voor jaren uit het oog, voor mij zijn Frusciante en de Peppers één.

De liefde voor de Peppers lijkt voorbij, maar keert twee jaar geleden in alle hevigheid terug als ik naar hun laatste albums Unlimited Love en Return of the Dream Canteen luister. Wat is dat toch met deze band? Opnieuw vinden ze zichzelf uit. Beide albums zijn een soort ode aan de popmuziek; zowel in de teksten als in de muziek vind je vele verwijzingen naar andere bands en ook naar hun eigen nummers. Beter dan Edward Norton kan ik het niet zeggen: in dit gesprek met Rick Rubin gaat hij in op de teksten van Anthony Kiedis, het gitaarspel van Frusciante en de onderlinge chemie van de band.

Ook live lijken de Peppers beter dan ooit, en dat is een voorbeeld en een hart onder de riem voor iedereen die op middelbare leeftijd is aangekomen. Kijk ze daar swingen: vol energie en topfit. Ik heb er mijn linkerpink voor over om ze nog eenmaal live te horen en zien, zonder Flea te kort te willen doen uiteraard aan de rechterkant van het podium. Want om af te sluiten in de woorden van Edward Norton:

I can’t explain the level of satisfaction my brain gets out of where John puts notes